Tích xưa kể, khi chàng Lang Liêu - con trai của Vua Hùng thứ 6  - thắng trong cuộc thi dâng lễ vật cúng đất trời với bánh chưng và bánh dày, nàng công chúa út vốn rất nhu mì, khéo léo trong công việc bếp núc đã nảy ra sáng kiến làm kiểu bánh mới mang hương vị của cả hai loại bánh này. Nàng út lấy chiếc bánh dày bọc lấy nhân của chiếc bánh chưng và phỏng theo hình dạng của bánh chưng và bánh dày để gói thành hai kiểu bánh khác nhau. Một thứ dáng tròn không gói lá, giống như bánh dày; một thứ dùng lá gói kín thành dáng vuông giống như bánh chưng. Cả hai loại bánh này đều làm nhỏ lại để tỏ ý khiêm nhường vì nàng là bậc út ít.

Từ đó bánh của nàng Út được lưu truyền trong dân gian cùng với bánh chưng và bánh dày. Để phân biệt với bánh của chàng Lang Liêu và cũng để tỏ lòng ngợi ca nàng Út, mọi người đã làm theo, gọi bánh bằng chính cái tên của nàng út là “bánh nàng út ít”.

Theo thời gian, từ những cải tiến của dân gian, “bánh nàng út ít” đã có hình dạng khác đi chút ít, và tên "bánh nàng út ít" cũng biến thành tên “bánh ít” như hôm nay.

Cách làm bánh ít không mấy cầu kì, bột nếp nhào với nước cho dẻo để có thể vo bánh thành những hình dạng khác nhau. Nhân thì tùy sở thích mà có thể dùng đậu xanh, dừa, thịt, hay tôm… Đậu xanh đãi vỏ, hấp chín, giã nhuyễn, trộn chung với đường, rồi viên lại thành những viên tròn đều nhau, khi làm bánh chỉ việc cho nhân vào giữa rồi khép mép bột lại là được. Dừa nạo sợi nhỏ, thêm đường, thế là thành nhân cho bánh ít dừa. Thịt hay tôm xắt nhỏ, xào chung với hành phi, nêm gia vị mặn cho vừa ăn làm bánh ít trần. Bánh ít thường được nặn hình chóp nón nhọn. Nếu làm bánh ít trần thì nặn hình tròn dẹp như chiếc bánh dày bên ngoài xoa mỡ cho vào nồi có vĩ, hấp chín.

Lá chuối dùng để gói bánh, nên chần qua nước sôi cho dẻo. Bánh ít bột nếp làm khéo thì dẻo, ngọt, thơm, bùi và bánh không bị dính lá.

Trong dịp Tết sâu bọ mồng 5 tháng năm, hay rằm tháng 7, dân gian vẫn hay làm bánh ít và còn sáng tạo thêm loại bánh ít tròn nhỏ như quả táo, nhuộm đủ 5 màu để cúng, gọi là bánh ngũ đại.

Hình ảnh thân quen của chiếc bánh ít đã được người dân Việt Nam đưa vào một điệu lý “Lý bánh ít”: Ai mua bánh ít – Bán cho / Nhân tôm, nhân thịt, nhân dừa thơm ngon…

Đoàn Xuân (tổng hợp)