Giữa không gian xanh mềm mại, giữa cỏ cây hoa lá, những búp sen trắng xanh non, những búp sen hồng phơn phớt khẽ khàng vươn lên từ cuối hạ, và đến tận mùa thu mới chịu ngả màu vàng úa biệt ly.

Sẩm tối, những con thuyền độc mộc chở người đi khắp mặt hồ, chăm chút cho từng khoanh sen. Trong không gian mênh mông sen và sen ấy, họ nâng búp sen cuối mùa khẽ khàng như hứng giọt sương mai.

Từng bông, từng bông sen được tách cánh để lộ nhị vàng, để rơi rơi những hạt "gạo" trắng ngà. Nhìn cảnh tượng êm đềm, bình dị ấy, mới hiểu tại sao chén trà sen thơm ngọt lạ lùng. Nhấp một ngụm trà lên môi, đã thấy tâm hồn bình yên. Nhắm mắt chỉ thấy hương sen thanh khiết, dịu dàng, như được chưng cất từ những gì tinh túy nhất của đất trời.

 

Thời khắc tốt nhất để hái sen ướp trà là khi mặt trời vừa thức dậy, hương thơm thanh khiết, cánh hoa mềm mại, e ấp, những cánh hoa ấy sẽ được gỡ bỏ chỉ để lấy phần hạt gạo trên đầu sợi nhụy vàng ươm, và ướp trong vài ba ngày để tạo ra một loại trà hảo hạng.

Gần như toàn bộ cây sen chẳng có bộ phận nào phải bỏ. Nhụy và tim sen được các cơ sở Đông y dược thu gom làm thuốc. Ngó sen cùng củ sen là thứ mà các tiệm ăn, quán nhậu liên tục đặt hàng. Cả lá sen, người ta cũng cắt bán cho cánh tiểu thương dùng để gói cốm, gói bún, gói hoa sen hay hạt sen...

Ngó sen có vị ngọt, mát, làm gỏi với tôm, thịt, thêm chút gia vị, rau thơm thì trở thành món khai vị độc đáo và phổ biến của ẩm thực Việt.

Những hạt sen xanh mướt, tròn lẳn chứa lớp nhân trắng ngần và ngọt lịm, là phần tinh túy nhất để biến tấu ra hàng chục món cao lương mỹ vị. Bình dân thì có chè đậu đỏ hạt sen, hạt sen hầm táo tàu hay chè hạt sen chưng cách thủy với đường phèn, ăn vào mát ruột, giải nhiệt.

Lá sen tròn trịa ôm lấy nắm xôi thơm lựng, có vẻ ngoài lá sen bọc xôi ra, khó có lá gì, giấy gì bọc xôi ngon hơn thế. Đặc sản của vùng đồng bằng Nam bộ là món cá lóc đắp bùn nướng, cuốn lá sen non, chấm với nước mắm mặn là đầy đủ vị ngon dân dã.

Lá sen lớn còn có thể xắt nhuyễn, rồi lấy phần nước xanh trong đem đổ rau câu, nấu chè hoặc nấu cháo, là liều thuốc quý trong Đông y, rất thích hợp cho người béo phì, cao huyết áp.

Trong ẩm thực cung đình, cơm lá sen là món ăn chế biến cầu kỳ nhất, phải nấu bằng gạo tám xoan mới, dẻo và mềm, phối trộn cùng thịt gà, hải sản, xá xíu, lạp xưởng, đậu, cà rốt... và chắc chắn là không thể thiếu hạt sen hấp chín. Cơm sẽ kém phần hấp dẫn nếu thiếu lá sen già phơi hơi héo bọc bên ngoài.

Đến cuối mùa, chút tàn dư còn lại của sen là củ sen, chứa nhiều chất dinh dưỡng, tùy theo độ già mà chế biến. Củ sen non xắt lát mỏng làm gỏi, nấu chè, củ hơi già thì hầm hay nấu canh với chân giò...

Thưởng thức đến củ sen cũng là thưởng thức hết chất tinh túy của một mùa sen.

Vũ Hào