Cá cháy tờ tợ như cá mè, nhưng thịt ngọt và ngon hơn nhiều. Người khó tánh thích ăn cá cháy theo kiểu xắt từng khoanh mỏng nấu mẩn. Người sành điệu thì khoái để nguyên con, chất rơm nướng. Cơm gạo mới ăn với cá cháy thì hết chê!

Cá cháy sống đâu đó ngoài khơi, cứ vào mùa gió chướng nổi lên là cá kéo về, kết thành từng dân đông đúc dưới sông. Thoạt đầu, cá cháy chỉ quần tụ dưới vàm Tân Dinh, Tích Thiện, hay quanh quẩn đâu đó ở đầu cù lao Tân Quy, cù lao Lục Sỹ Thành. Mỗi con nặng ba, bốn ký là thường. Lúc này cá cháy còn ươm hai buồng trứng chờ tối kỳ quật mình sinh đẻ. Nếu bủa chài trúng, chẳng những kéo lên không nổi mà có khi chài còn bị cá quậy rách te tua. Chừng trứng mọng, đó là mùa cá hội tại vàm Trà Ôn. Có lẽ bởi ở ngã ba sông này nước xoáy mạnh nên cá mới về quật mình đẻ trứng. Bấy giờ ngã ba sông Trà Ôn trở nên nhộn nhịp khác thường.

Dưới nước thì thuyền chài, thuyền lưới, thuyền câu tới lui đánh bắt. Trên bờ thì tấp nập khách thập phương tìm về thưởng thức mùi vị độc đáo có một không hai của con cá cháy từng một thời đi cả vào ca dao:

Sáng ngày bồ dục chấm chanh

Trưa gỏi cá cháy, tối canh cá chày

Gỏi cá cháy là món cầu kỳ dành riêng cho dân nhậu. Món gỏi này phải có đủ các thức rau ghém, rau thơm, chuối chát, khế chua để cuốn chung với thịt cá cháy bằng bánh tráng Mỹ Lồng; phải có nước chấm riêng đặc biệt cho nó. Món bình dân là canh chua cá cháy nấu với bông so đũa và đậu rồng. Bởi khi gió chướng bắt đầu rao rao thổi thì cũng là lúc so đũa đơm bông, đậu rồng kết trái, kể ra trời đất cũng khéo chiều người.

Nhưng cá cháy quí nhất, mắc nhất, vẫn là hai buồng trứng của nó. Con cá nặng chừng ba, bốn ký, hai buồng trứng vàng hườm, mỗi buồng to cỡ cổ tay người lớn. Trứng cá cháy vừa béo, vừa bùi, vừa thơm, vừa ngọt, mùi vị ăn xong nhớ đời. Dân Sài Gòn thuở xưa tới mùa cá cháy thường tìm xuống Trà Ôn, ăn cho đã mấy hôm, rồi giá nào cũng mua cho được mấy con đem về làm quà biếu bạn bè.

Nay vàm Trà Ôn vẫn mênh mông bát ngát như xưa, nhưng mỗi khi mùa gió chướng về, không còn thấy cá cháy tìm đến hội từng đàn như trước nữa. Thi thoảng mới có người nào đó kiếm được một vài con. Của hiếm, của quí, ít khi họ đem bán, mà thường đem về để bạn bè, vợ con sum vầy một bữa.

HỖ TĨNH TÂM

(trích Hương vị quê nhà, SGTT Xuân 1999)